بازنشستگی عادی

به طور کلی تعهدات سازمان تأمین اجتماعی به بیمه شدگان خود به دو نوع کوتاه مدت و بلندمدت تقسیم می۔ شود، یکی از مجموعه حمایت هایی که از سوی سازمان در خصوص بیمه شدگان در قالب تعهدات بلند مدت صورت می گیرد، بازنشستگی و به تبع آن پرداخت مستمری بازنشستگی می باشد. یکی از انواع بازنشستگی، بازنشستگی عادی می باشد که در این مطلب به روش ها و شرایط آن می پردازیم.

تعریف بازنشستگی

قبل از بررسی مسئله بازنشستگی عادی لازم است تا ابتدا تعریف بازنشستگی را بررسی کنیم. حسب بند ۱۵ ماده ۲ قانون تأمین اجتماعی، «بازنشستگی عبارت است از عدم اشتغال بیمه شده به کار به سبب رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در این قانون.» و در بند ۱۶ همین ماده صراحتا مقرر گردیده مستمری عبارت از وجهی است که طبق شرایط مقرر در این قانون به منظور جبران قطع تمام یا قسمتی از درآمد به بیمه شده و در صورت فوت او برای تأمین معیشت بازماندگان وی به آنان پرداخت می شود.» | بنابراین براساس جمع بندهای مزبور مستمری بازنشستگی عبارت است از وجهی که به منظور جبران قطع درآمد بیمه شده به دلیل عدم اشتغال به کار به سبب رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در این قانون، طبق شرایط قانونی به شخص پرداخت می شود.

روشهای مختلف بازنشستگی عادی

ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی و تبصره های ۳۰۱ و ۴ آن راجع به طرق مختلف بازنشستگی عادی است که هر کدام از آنها شرایط مختلفی دارند و بیمه شده با احراز شرایط قانونی می تواند از مزایای بازنشستگی عادی برخوردار گردد. با مداقه در این ماده و تبصره های مزبور آن به وضوح مشخص است که دو عنصر سن و سابقه نقش اساسی را در بازنشستگی عادی افراد ایفا می کنند و نکته ای که باید به آن توجه داشت، این است که در کلیه طرق بازنشستگی عادی، بیمه شده بایستی در زمان ارائه تقاضای بازنشستگی واجد شرایط سن و سابقه مدنظر قانونگذار باشد.

روش اول – بازنشستگی براساس ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی

ماده ۷۶ قانون مزبور مقرر داشته: امشمولین این قانون در صورت حائز بودن شرایط زیر حق استفاده از هست بازنشستگی را خواهند داشت :

١- حداقل (۲۰ سال) حق بیمه مقرر را قبل از تاریخ تقاضای بازنشستگی پرداخته باشند.

۲- سن مرد به شصت سال تمام و سن زن پنجاه و پنج سال تمام رسیده باشد. همانطور که از نص ماده برمی آید، دریافت مستمری تابعی است از بیمه پردازی شخص و بیمه شدگان سازمان تأمین اجتماعی به تبع پرداخت حق بیمه و با رسیدن به سن و سابقه مقرر در قانون میتوانند تقاضای بازنشستگی نمایند. در خصوص این ماده بایستی اظهار داشت در ابتدای تصویب این قانون، حداقل سابقه بیمه پردازی مقرر در قانون ۱۰ سال بود که از سال ۱۳۸۰ بر اساس جزء ۳ بند ب همین ماده مبنی بر در مورد سایر بیمه شدگان حداقل سابقه پرداخت حق بیمه برای استفاده از مستمری بازنشستگی از تاریخ تصویب این قانون هر سال یک سال افزایش خواهد یافت تا آنکه این حداقل به بیست سال تمام برسد.» این میزان به ۲۰ سال افزایش یافت.

روش دوم – بازنشستگی براساس تبصره ۱ ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی

تبصره ۱: کسانی که ۳۰ سال تمام کار کرده و در هر مورد حق بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته باشند، در صورتی که سن مردان ۵۰ سال و سن زنان ۴۵ سال تمام باشد می توانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند. در تبصره یک این ماده حداقل سابقه بیمه پردازی افزایش و حداقل سن لازم جهت بازنشستگی کاهش یافته است. بنابراین می توان گفت از نظر قانونگذار، سن و سابقه لازم جهت بازنشستگی با یکدیگر دارای رابطه معکوس می باشند. یعنی هرچه سابقه بیمه پردازی بیشتر باشد سن بازنشستگی پایین تر و هرچه سابقه بیمه پردازی کمتر باشد سن بازنشستگی بالاتر می رود. لكن توجه به این نکته ضروری است که سن و سابقه مورد نظر قانونگذار دارای موضوعیت بوده و جمع آنها در زمان ارائه تقاضای بازنشستگی ضروری است.

روش سوم – بازنشستگی براساس تبصره ۳ ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی

تبصره 3: بیمه شدگانی که دارای ۳۵ سال تمام سابقه پرداخت حق بیمه باشند می توانند بدون در نظر گرفتن شرط سنی مقرر در قانون تقاضای بازنشستگی نمایند.

همانطور که ذکر شد، سن و سابقه دو عنصر اساسی در بازنشستگی عادی به شمار می آیند؛ لیکن در این تبصره قانونگذار، عنصر سن را حذف و به جای آن داشتن ۳۵ سال تمام سابقه بیمه پردازی را جایگزین نموده است. بر اساس این تبصره در صورتی که بیمه شده سازمان تأمین اجتماعی دارای ۳۵ سال تمام سابقه بیمه پردازی باشد، بدون در نظر گرفتن سن او می توان با ارائه تقاضای بازنشستگی، وی را بازنشسته نمود.

روش چهارم – بازنشستگی براساس تبصره ۴ ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی

تبصره ۴: زنان کارگر با داشتن (۲۰) سال سابقه کار و (۴۲) سال سن به شرط پرداخت حق بیمه با (۲۰) روز حقوق می توانند بازنشسته شوند.» در تبصره ۴ ماده ۷۶ دو عنصر سن و سابقه کماکان پابرجاست لکن این تبصره دارای ویژگی هایی است که در ذیل به بررسی آنها می پردازیم

ویژگی اول) بارزترین تفاوت این تبصره با کلیه روشهای بازنشستگی اعم از عادی و پیش از موعد اختصاص آن به زنان است بنابراین بازنشستگی بیمه پردازان مرد سازمان تأمین اجتماعی براساس این تبصره میسور نمی باشد.

ویژگی دوم) از آنجا که رابطه قانون کار و قانون تأمین اجتماعی عام و خاص مطلق می باشد، بنابراین هرچند کلیه مشمولین قانون کار مشمول قانون تأمین اجتماعی می باشند، لکن الزامأ کلیه مشمولین قانون تأمین اجتماعی مشمول قانون کار نمی باشند. با توجه به تصریح قانونگذار به عبارت «زنان کارگر» به وضوح مشخص است که صرفا آن دسته از بیمه شدگان زن صندوق تأمین اجتماعی که مشمول قانون کار هستند می توانند بر اساس این تبصره بازنشسته شوند. البته اگر کارگر شاغل در دستگاههای دولتی هم باشند مشمول این حکم می شوند؛ ولی آن دسته از مشمولین تأمین اجتماعی که به صورت قراردادی با پیمانی غیر کارگر در دستگاه – های اجرایی شاغل هستند، مشمول این حکم قرار نمی گیرند.

ویژگی سوم) در این حالت هرچند احراز حداقل سابقه بیمه پردازی الزامیست، لیکن با توجه به کاهش سن بازنشستگی، مستمری بازنشستگی بر اساس بیست روز بیمه پردازی در هر ماه محاسبه می گردد.

بازنشستگی بر اساس قانون تعیین تکلیف تأمین اجتماعی نسبت به اشخاصی که ده سال و کمتر حق بیمه پرداخت کرده اند

در قسمت قبل بازنشستگی عادی بر اساس ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی و تبصره های ۱، ۳ و ۴ آن مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که افراد دارای سن و سابقه مقرر قانونی می توانند تقاضای بازنشستگی نمایند. همانطور که ذکر شد تا پیش از تصویب قانون اصلاح تبصره ۲ ماده ۷۶، حداقل سابقه لازم جهت بازنشستگی ۱۰ سال بود و پس از آن هر سال یک سال به سابقه مورد نیاز اضافه گردید تا حداقل سابقه مزبور به ۲۰ سال رسید. بر این اساس افرادی که کمتر از ۱۰ سال سابقه بیمه پردازی داشتند نمی توانستند تقاضای بازنشستگی نمایند تا اینکه در سال ۱۳۹۲ قانونگذار با تصویب قانون تعیین تکلیف تأمین اجتماعی اشخاصی که ده سال و کمتر حق بیمه پرداخت کرده اند (مصوب ۱۳۹۲/۷/۱۷) در خصوص این دسته از بیمه شدگان سازمان تأمین اجتماعی تعیین تکلیف نمود. طبق مفاد این ماده واحده سازمان تامین اجتماعی به است به افرادی که حداقل ده سال سابقه پرداخت حق بیمه دارند و به سن شصت سال برای مردان و برای زنان رسیده اند، متناسب با سنوات پرداخت حق بیمه، حقوق بازنشستگی پرداخت دم که کمتر از ده سال حق بیمه پرداخت کرده اند، می توانند با پرداخت مابه التفاوت حق بیمه اعم از حق کارگر و کارفرما تا ده سال به نرخ سال جاری از اموفيما تا ده سال به نرخ سال جاری، از امتیاز بازنشستگی این حکم برخوردار شوند.
ته بیمه پردازی در صندوق تأمین اجتماعی می باشند در صورتی به ۵۵ سال رسیده باشد و بیمه شدگان دارای کمتر از ۱۰ سال سابقه با بنابراین بیمه شدگانی که دارای ۱۰ سال سابقه بیمه پردازی در صندوق تأه که سن مرد به ۶۰ سال و سن زن به ۵۵ سال رسیده باشد و بیمه شدگان دا پرداخت حق بیمه سال های باقیمانده تا ده سال (اعم از سهم کاری سال های باقیمانده تا ده سال (اعم از سهم کارگر و سهم کارفرما) و با لحاظ شرط سنی مزبور می توانند بازنشسته گردند. بنابراین صرفا شخص بیمه شده در صورتی که کمتر از ده سال حق بیمه پرداخت کرده می تواند با پرداخت مابه التفاوت حق بیمه از امتیاز بازنشستگی این حکم برخوردار شود و بازماندگان بیمه شده منو افزایش سنوات تا ده سال نمی باشند. (برخورداری غرامت فوت از سوی بازماندگان ناف خیا۔ این ماده واحده نخواهد بود)

نکات کلیدی

١- برقراری مستمری بازنشستگی منوط به تقاضای بیمه شده و اعلام ترک کار می باشد.

۲- بازنشستگی شاغلین در دستگاههای اجرایی دولت که مشترک صندوق تأمین اجتماعی می باشند، به دلیل اینکه مقررات قانون تأمین اجتماعی یا قوانین بازنشستگی دولتی مثل قانون مدیریت خدمات کشوری و قانون استخدام کشوری با قوانین خاص برخی از دستگاههای دولتی متفاوت بود در طول برنامه پنجم ایجاد اشکال کرده بود که به شرح آتی بیان می شود در قانون و مقررات استخدامی دستگاههای دولتی مانند قانون استخدام کشوری و قانون مدیریت خدمات کشوری و همچنین قانون مقررات بازنشستگی (همراه با اصلاحات) شرایط بازنشستگی در دستگاههای دولتی اعلام شده است و یکی از موارد بازنشستگی داشتن ۳۰ سال سابقه خدمت بدون شرط سنی برای استخدام است حال سؤال این است اگر بین شرط سنی بازنشستگی دستگاههای دولتی و شرایط سنی بازنشستگی تأمین اجتماعی تعارض پیش آید تکلیف چیست؟ به عبارت دیگر فردی که ۳۰ سال سابقه خدمت دارد ولی سن وی به ۵۰ سالگی نرسیده است بر اساس مقررات بازنشستگی دستگاههای اجرایی از جمله قانون مدیریت خدمات کشوری می تواند بازنشسته گردد حال اگر این شخص مشمول قانون تأمین اجتماعی باشد مقررات تامین اجتماعی برای برقراری مستمری بازنشستگی علاوه بر شرط سابقه خدمت به میزان ۲۰ سال داشتن ۵۰ سال سن را هم شرط دانسته است. حال آیا چنین شخصی می تواند با ۳۰ سال بازنشسته گردد یا خیر؟ و اگر دستگاه اجرایی نامبرده را بازنشسته نماید و سازمان از برقراری مستمری خودداری نماید تکلیف چیست؟ در پاسخ به سؤال باید بین سه مقطع تاریخی قائل به تکفیک شد:

الف) قبل از لازم الاجراء شدن قانون برنامه پنجم (قبل از تاریخ ۹۰/۱/۱) در سال های قبل از تصویب قانون برنامه پنجم، سازمان تأمین اجتماعی به منظور رفع این تعارض بخشنامه شماره ۵۸ را صادر کرد و بر این اساس با شرایطی مشابه آنچه که در قوانین استخدام دولتی از جمله ماده ۱۰۳ قانون مدیریت خدمات کشوری پیش بینی شده است شعب سازمان را مکلف نمود برای آن دسته از یا دستگاههای دولتی که مشترک صندوق تامین اجتماعی بوده و به موجب قوانین استخدام دولتی در دستگاههای متبوع بازنشسته می شوند، اقدام به برقراری مستمری نماید. این کارکنان شامل پنج دسته
بودند

1.  مردان و زنان با داشتن حداقل ۳۰ سال سابقه خدمت قابل قبول در مشاغل غیر تخصصی
2.  مردان و زنان دارای ۳۵ سال سابقه خدمت قابل قبول در مشاغل تخصصی با مدرک فوق لیسانس و دکتری
3.  مردان و زنانی که با ۳۰ سال سابقه خدمت تقاضای بازنشستگی کرده اند
4.  مردان دارای حداقل ۲۵ سال سابقه و ۶۰ سال سن
5.  زنان با داشتن ۲۵ سال سابقه بدون شرط سنی. موارد فوق منطبق با موارد بازنشستگی در قانون مدیریت خدمات کشوری بودند.

ب) بعد از تاریخ ۹۰/۱/۱ و لازم الاجرا شدن قانون برنامه پنجم ماده ۵۹ قانون برنامه پنجم تصریح کرده بود آن دسته از کارکنان دستگاهها که مشمول قانون تأمین اجتماعی می باشند، از هر جهت از جمله شرایط بازنشستگی و سایر مزایا نیز تابع قانون مذکور و اصلاحات آن می شوند.

با توجه به حکم صریح قانونگذار بخشنامه فوق در عمل مغایر قانون برنامه بود و غير قابل اجراء شد؛ لذا تعارض بين مقررات بازنشستگی کارکنان دولتی و مقررات تأمين اجتماعی به وجود آمد که این امر موجب شد در مواردی که دستگاههای اجرایی کارکنان خود را بدون توجه به شرایط بازنشستگی تأمین اجتماعی و صرفا با توجه به مقررات بازنشستگی قوانین استخدامی دولتی از جمله قانون مدیریت خدمات کشوری بازنشسته می کردند با مشکل عدم برقراری مستمری از ناحیه سازمان تأمین اجتماعی مواجه گردند. برای حل این مشکل به نظر می رسد راه حل درست و قانونی موضوع این باشد که چون طبق ماده ۲۲۶ قانون برنامه پنجم قوانین مغایر در طول برنامه پنجم موقوف الاجراء می باشند، لذا در خصوص کارکنان مشمول صندوق تأمین اجتماعی باید ماده ۵۹ قانون تأمین اجتماعی برای بازنشستگی لازم الاجراء گردد. یعنی قانون خدمات کشوری حاکم نیست و بازنشستگی این قبیل کارکنان بدون توجه به مقررات تأمین اجتماعی خلاف حکم صریح ماده ۵۹ است و لذا دستگاه اجرایی در موارد مغایرت شرایط بازنشستگی در قانون استخدامی و مدیریت خدمات کشوری، باید در طول دوره اجرای قانون برنامه پنجم (از تاریخ ۹۰/۱/۱ لغایت پایان سال از اجرای مقررات قانون مدیریت خدمات کشوری برای این قبیل کارکنان خودداری کند و بر اساس تا شرایط بازنشستگی قانون تأمین اجتماعی نسبت به بازنشستگی ایشان اقدام نماید.
مقرر در ماده ۵۹ قانون برنامه پنجم مقرر نشده است و اجرای ریت خدمات کشوری و سایر قوانین استخدامی لازم الاجراء می
ج) بعد از قانون برنامه پنجم با توجه به اینکه در قانون برنامه ششم حکم مقرر در ماده ۵۹ قانون برز مقررات بازنشستگی مذکور در قوانین مدیریت خدمات کشوری باشد، لذا در صورتی که دستگاههای اجرایی کارکنان مشمول صندوق تأمین اجتماعی خود نمایند سازمان تأمین اجتماعی باید بر اساس مقررات مذکور نسبت به برقرا نماید و به منظور اجرای مقررات مذکور سازمان باید مجددأ دستور الا هم نماید تا بر این اساس شعب اقدام نمایند.

۳- میزان مستمری بازنشستگی عبارتست از یک سی ام متوسط مزد با حقة و مقررات مذکور نسبت به برقراری مستمری بازنشستگی اقدام باید مجددأ دستور العمل شماره ۵۸ را به شعب خود ابلاغ از یک سی ام متوسط مزد يا حقوق بیمه شده ضرب در سنوات پرداخت حق بیمه مشروط بر آنکه از متوسط مزد یا حقوق تجاوز ننماید.

میزان مستمری بازنشستگی = سنوات پرداخت حق بیمه × (مزد یا حقوق بیمه شده )

۴- متوسط مزد یا حقوق برای محاسبه مستمری بازنشستگی عبارتست از مجموع مزد با حقوق بیمه شده که براساس آن حق بیمه پرداخت گردیده ظرف آخرین دو سال پرداخت حق بیمه تقسیم بر بیست و چهار

۵- کارفرما می تواند بازنشستگی بیمه شدگانی را که حداقل پنج سال پس از رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در این قانون به کار خود ادامه داده اند از سازمان تقاضا نماید و سازمان با احراز شرایط فوق مکلف به قبول است.

۶- مبنای حقوق بازنشستگی یا وظیفه مستخدمان مشمول عبارت است از معدل تمامی حقوق و مزایای دریافتی آنان در ۲ سال آخر خدمت که ملاک کسور بازنشستگی است و در ماده ۷۷ قانون تأمین اجتماعی میزان مستمری بازنشستگی تابعی از متوسط مزد یا حقوق شناخته شده است و به موجب بند ۵ ماده ۲ قانون تأمین اجتماعی مصوب سال ۱۳۵۴ مزد یا حقوق، عبارت است از هر گونه وجه یا مزایای نقدی و غیر نقدی مستمر که در مقابل کار به بیمه شده داده می شود .

۷- در اجرای قانون بازنشستگی پیش از موعد کارکنان دولت مصوب ۱۳۸۶۱۶۱۵، میزان مستمری این قبیل بازنشستگان بر اساس میانگین دو سال آخر سنوات خدمت واقعی آنان تعیین می گردد و صرفا سنوات ارفاقی به عنوان سنوات قابل قبول بیمه شده تلقی می گردد، لیکن این ماده به موجب بند (ت) ماده ۲۸ قانون برنامه ششم توسعه حذف گردیده است که میزان مستمری این قبیل بازنشستگان را با احتساب سنوات ارفاقی ۲۰ و ۳۰ سال محاسبه و از طریق سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می گردد.