ساعات انجام کار

وفق ماده 39 کارفرمایان می توانند با پرسنل خود قرارداد تمام وقت و یا پاره وقت منعقد نمایند و در ماده 51 عنوان شده است که ساعات انجام کار کارگران در شبانه روز نباید از 8 ساعت تجاوز کند. بنابراین چنانچه یک کارگری روزانه 8 ساعت در محل کار حاضر باشد تمام وقت بوده و تمامی حق و حقوق او باید به صورت کامل و بر اساس توافق اولیه و رعایت ماده 41 قانون کار و تبصره آن پرداخت شود.

نکته ای که در تبصره یک ماده 51 بیان شده از اهمیت بالایی برخوردار است و متاسفانه در عمل و اجرای این ماده اغلب کارفرمایان دچار اشتباه می شوند. در این تبصره بیان شده کارفرما می تواند با توافق کارگر،‌ساعات کار را در بعضی از روزهای هفته کمتر از میزان مقرر و در دیگر روزها اضافه بر این میزان تعیین کند مشروط بر این که مجموع ساعات هر هفته از 44 ساعت تجاوز نکند. باید دقت کنیم چنان چه کارگری در یک روز 4 ساعت در محل کار حاضر شود در روز دیگر 6 ساعت،‌ نمی توانیم بر این اساس او را پاره وقت درنظر بگیریم و باید بر اساس ساعات انجام کار در یک هفته در این خصوص تصمیم بگیریم و فقط کافی است او دریک هفته 44 ساعت در محل کار حاضر شود تا یک کارگر تمام وقت تلقی شود.

بنابراین ماده 51 در کنار کار روزانه 8 ساعت برای احراز تمام وقت بودن، هفته ای 44 را هم اضافه نموده تا کارگر و کارفرما بدون هر گونه محدودیتی نسبت به تعیین ساعات انجام کار روزانه با یکدیگر توافق کنند.

همچنین در تبصره 2 نیز در خصوص کارگران کشاورزی عنوان گردیده که ساعات کار با توافق کارگر و کارفرما می تواند بر اساس عرف و فصول مختلف تنظیم شود.

در ماده52 ساعات انجام کار در مشاغل سخت و زیان آور تا 6 ساعت در روز و 36 ساعت در هفته تقلیل پیدا کرده است.

کار روز، کار شب و ساعات انجام کار هر یک

در ادامه و در ماده 53 به تعریف کار روز و کار شب پرداخته شده و مقرر گردیده که انجام کار از ساعت 6 بامداد تا 22 کار روز تلقی می شود و از 22 لغایت 6 بامداد کار شب محسوب می شود.

در این بین ممکن است بخشی از ساعات کار در روز و بخشی هم در شب انجام شود که به آن کار مختلط گفته می شود. در این صورت آن بخش از کار که شب انجام می شود مشمول ماده 58 خواهد بود.

نگهبانی از جمله مشاغلی است که بخشی از آن در روز و بخشی دیگر در شب انجام می شود.

ماده 54 به تعریف کار متناوب پرداخته وگفته شده که در این نوع از کار،‌کار در ساعات متوالی انجام نمی یابد، بلکه در ساعات معینی از شبانه روز صورت می گیرد.

مهمترین نکته این ماده تبصره آن است که گفته فواصل تناوب کار در اختیار کارگر است و حضور او در کارگاه الزامی نیست.

همچنین در خصوص حداکثر ساعات کار متناوب مقرر گردیده که ساعات کار و فواصل تناوب و نیز کار اضافی نباید از هنگام شروع تا خاتمه جمعاً از 15 ساعت در شبانه روز بیشتر باشد.

ساعات انجام کار نوبتی

یکی از انواع کار،‌ کار نوبتی است که وفق ماده 55 قانون کار در طول ماه گردش دارد، به نحوی که نوبت های آن در صبح یا عصر یا شب واقع می شود. باید دقت کنیم که کار نوبتی با کارهایی که به صورت 24 ساعت کار و 24 ساعت استراحت انجام می گیرد متفاوت است. بدین معنا که در کار نوبتی در 24 ساعت شبانه روز کارگر فقط یک نوبت (صبح یا عصر یا شب) در محل کار حاضر می شود و فردای آن روز هم فقط یک نوبت؛ این نوبت ها هستند که تغییر می کنند. اما در کارهایی که 24 ساعت کار و 24 ساعت استراحت هستند، کارگر یک 24 ساعت کامل را در محل کار حاضر می شود.

در ماده 56 نحوه ی محاسبه مزد کارگر نوبتی را شرح داده است بدین گونه که 3 حالت را برای کارگر نوبتی می توان متصور شد. حالت اول کارگری که نوبت های او در صبح و عصر قرار می گیرد و در این حالت فوق العاده نوبت کاری او با اعمال 10 درصد افزایش محاسبه می شود. این را هم اضافه کنیم که این افزایشات نسبت به مزد پایه اعمال می گردد. حالت دوم کارگری که نوبت های او در صبح و عصر و شب قرار می گیرد و فوق العاده نوبت کاری او با اعمال 15 درصد افزایش محاسبه می شود و حالت سوم هم کارگری که نوبت او به صبح و شب و یا عصر و شب قرار گیرد که در این حالت هم کارگر علاوه بر مزد ساعات عادی باید 5/22 درصد اضافه بر مزد عادی به عنوان فوق العاده نوبت کاری دریافت نماید.

ملاک محاسبه و اعمال فوق العاده نوبت کاری مزد ثابت و مزد پایه کارگر است و در چنین شرایطی اهمیت تفکیک بین مزد پایه و حق السعی کارگر بیشتر به چشم می خورد.

در کارهای نوبتی همانند کارهایی که در شرایط کاملاً عادی انجام می شود، مزایایی مثل حق مسکن، خواربار، عائله مندی و غیره و ذلک مطابق با بخشنامه دستمزد مصوب شورای عالی کار محاسبه و پرداخت می شود و این مزایا به کارگران نوبتی هم تعلق می گیرد. نکته قابل توجه که در ماده 57 به چشم می خورد حداکثر ساعات در کارهای نوبتی است و بیان می دارد که کارفرما اجازه دارد با توافق کارگر ساعات کار را در هفته چیدمان کند اما این ساعات کار نباید در چهار هفته از 176 ساعت تجاوز نماید.

در ماده 53 به توضیح کار روز و کار شب پرداختیم و اشاره کردیم که چنان چه کارگر بین ساعات 22 تا 6 بامداد کار انجام دهد،‌کار او شبانه است و مشمول ماده 58 خواهد بود.

یعنی علاوه بر مزد ساعت عادی باید 35 درصد اضافه بر مزد عادی به عنوان فوق العاده شب کاری دریافت کند. تنها نکته ای که باید به آن اشاره کنیم این است که در صورت انجام کار به صورت نوبتی، کارگر مستحق دریافت فوق العاده نوبت کاری وفق ماده 56 خواهد بود و دیگر مشمول ماده 58 نخواهد بود.

اضافه کاری

ماده 59 شرایط اضافه کاری و ارجاع کار اضافی را بیان نموده است. کارفرما با رعایت دو شرط می تواند از کارگر کار اضافی بخواهد. قبل از بیان این دو شرط باید بدانیم که کار اضافی، کاری است که مرز 8 ساعت کار در روز را رد کند. یعنی 8 ساعت کار در روز، ساعات عادی کار تلقی می شود و بیش از آن را اضافه کاری می نامیم.

دو شرط ارجاع کار اضافی عبارتند از 1- موافقت کارگر 2- پرداخت 40 درصد اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی. چنان چه این دو شرط و از همه مهمتر شرط اول محقق نگردد، نمی توان کارگر را ملزم به انجام کار اضافی کرد. در عمل شاهد این هستیم که کارفرمایان در صورت عدم پذیرش ارجاع کار اضافی از سوی کارگر اقدام به اخراج او می کنند که این عمل خلاف قانون است.